Yapay Zeka Beynimizi Ne Kadar Anlayabilir?

İnsan zihni… Düşünceler, anılar, duygular… Acaba bir gün bir makine ya da teknoloji bunların hepsini anlayabilir mi?

Beynimizde yaklaşık 86 milyar nöron, yani sinir hücresi var.

Bu nöronlar, elektriksel ve kimyasal sinyallerle sürekli bir iletişim içinde, bizim düşünmemizi, hissetmemizi ve hareket etmemizi sağlıyor. Bugün teknoloji, bize önerilerde bulunuyor, metin yazıyor, resim yapıyor. Peki ya bir gün beynimizin derinliklerine inip ne düşündüğümüzü ya da hissettiğimizi anlayabilir mi?

Bilim dünyasında bu soruya yanıt arayan birçok çalışma var. Ancak, bu sorunun cevabı göründüğü kadar basit değil.

Beyin sinyalleri artık dışarı yansıyabiliyor diyorlar bir de…

Japonya’daki Kyoto Üniversitesi’nde yapılan bir araştırmada, deneklerin beyin aktiviteleri özel bir cihazla tarandı.
Bu cihazın adı: fMRI (fonksiyonel manyetik rezonans görüntüleme).

Bu teknoloji, beynin hangi bölgelerinin aktif olduğunu anlamak için kullanılıyor.
Kısaca, beyin kan akışındaki değişimleri izleyerek, hangi düşüncenin nereye “ışık yaktığını” görebiliyor.

Bu bilgiler gelişmiş bilgisayar sistemlerine verildiğinde, bu sistemler beyin sinyallerini çözümleyip, kişinin baktığı görselleri yeniden oluşturabiliyor.

“Teknoloji, beynin içinde olup biteni dışarıya yansıtabiliyor.”
— Takagi & Nishimoto, bioRxiv, 2023

Bu, insan beyninin dijital olarak çözülebileceğine dair güçlü bir işaret.

Zihinle yazmak: Düşünceler metne dönüşüyor mu?

Yine 2023’te, Nature dergisinde yayımlanan bir çalışmada, konuşamayan bireylerin beyin sinyalleri kaydedildi ve kişi sadece düşünerek yazı yazabildi.
Burada da fMRI yerine doğrudan beyne yerleştirilen elektrotlar kullanıldı.

“Kelimeler ağızdan çıkmadı ama beyin onları zaten söylemişti.”
— Willett et al., Nature, 2023

Bu sayede kişi, hiç konuşmadan içinden geçen cümleleri ekranda görebildi.
Yani gelişen teknolojiler sadece dışarıdan değil, içeriden gelen sinyalleri de “anlamaya” başladı.

Teknolojinin beynimizi “anlayabiliyor” gibi göründüğü noktalar:

fMRI verileriyle görsel tahmini mümkün ✔️
Beynimizde hangi bölgenin aktif olduğunu tespit edip, kişinin gördüğü görüntüyü tahmin edebiliyor.

EEG ile konuşma tahmini mümkün ✔️
Beyin dalgalarını kullanarak, konuşamayan bireylerin düşündükleri kelimeler bilgisayara aktarılabiliyor.

Felçli bireyler bilgisayarı zihinle kontrol edebiliyor ✔️
Elektrotlar sayesinde, düşünce gücüyle hareket ettirilen cihazlar geliştirildi.

Ama gerçek anlamda “anlamak” çok daha karmaşık:

Bu teknolojiler beynin sinyallerini okuyabilir, ama insan zihninin derin anlamlarını, duygularını, bilinç durumlarını anlayamaz. İşte nedenleri:

1. Aşkı anlayamıyor
   Duyguların derinliğini, içtenliğini hissedemiyor.
2. Üzüntüyü hissedemiyor
   Bir insanın neden üzgün olduğunu, bu duygunun ardındaki nedenleri kavrayamıyor.
3. Bilinç ve farkındalık yok
   Kendi varlığının farkında değil, bilinçli bir benlik hissi taşıyamıyor.
4. Empati yapamıyor
   Başkasının duygularını içselleştirip, hissedemiyor.
5. Kültürel ve sosyal bağlamı anlayamıyor
   Karmaşık insan deneyimlerini, sosyal ilişkilerin etkisini kavrayamıyor.
6. Gerçek yaratıcılığı gerçekleştiremiyor
   Yeni fikirler üretebilir ama özgün ve içsel bir yaratıcı süreç yoktur.

Günümüz teknolojisi, beynimizin “ne yaptığını” görebiliyor ve hatta bunu tahmin edebiliyor. Ancak, insanı gerçekten anlamak için gereken duygu, bilinç ve ruh hâlâ çok uzak.

Bugün geldiğimiz noktada, teknoloji beynimizin içinde neler olup bittiğini belli ölçüde okuyabiliyor; neye baktığımızı, ne düşündüğümüzü tahmin edebiliyor. Ama bizi tam anlamıyla anlayabilmesi için, sadece veriye değil; duygulara, sezgilere ve belki de bir ruha sahip olması gerekir. Çünkü insanı insan yapan şey, yalnızca düşünceleri değil; hissettikleri, yaşadıkları ve içinden geçenlerle kurduğu o görünmez bağdır.

Kaynaklar

1. Takagi, Y. & Nishimoto, S. (2023). High-resolution image reconstruction with latent diffusion models from human brain activity. bioRxiv.
   https://doi.org/10.1101/2023.03.06.531236
2. Willett, F. R. et al. (2023). Brain-to-text communication via imagined handwriting. Nature.
   https://doi.org/10.1038/s41586-021-03506-2
3. Damasio, A. (1999). The Feeling of What Happens: Body and Emotion in the Making of Consciousness. Harcourt Books.