Brokolinin Faydaları Herkes İçin Aynı Mı?

Brokoli sağlıklı beslenmenin vazgeçilmez sebzelerinden biri. Ancak herkeste aynı şekilde fayda sağlamayabilir. İşte tam bu noktada genetik yapımız devreye giriyor.

Lahana, karnabahar, turp, roka ve su teresi gibi sebzeler, “turpgiller” ailesine aittir ve doğal olarak bazı koruyucu maddeler içerir. Bu maddeler, sebze doğrandığında veya çiğnendiğinde aktifleşerek vücutta faydalı bileşiklere dönüşür (izotiyosiyanatlar ITC’ler). Bu dönüşüm sayesinde sağlık üzerinde olumlu etkiler gösterirler. Bu sebzeler arasında brokoli, içeriğindeki sülforafan adlı güçlü bileşik sayesinde özellikle öne çıkar.

ITC’lerin Sağlık Üzerine Etkileri

• Kanserojen maddelerin vücuttan uzaklaştırılmasını destekler.
• Antioksidan ve antiinflamatuar etkiler gösterir.
• Kanser hücrelerinde hücre döngüsünü durdurur ve apoptozu (programlanmış hücre ölümü) tetikleyerek kanser hücrelerinin çoğalmasını engeller.

Vücudumuz zararlı maddeleri (örneğin hava kirliliği, sigara dumanı, katkı maddeleri) tanıyıp onları etkisiz hâle getirmek için bir detoks sistemi kullanır. Bu sistemde yer alan bazı özel enzimler, gelen toksinleri tanır ve onları parçalayarak vücuttan atılmalarını sağlar. Bu detoks sisteminin iki ana aşaması vardır: birinci aşama (Faz 1): Zararlı maddeleri tanıyan ve onları işlemeye hazırlayan enzimler devreye girer. İkinci aşama (Faz 2): Bu maddeler, “Glutatyon S-transferazlar (GST)” adı verilen özel enzimler yardımıyla vücuda zarar vermeden atılabilecek forma dönüştürülür.İşte burada brokolide bulunan sülforafan devreye girer. Bu güçlü doğal bileşik, özellikle ikinci aşamadaki bu GST enzimlerini harekete geçirir. Böylece detoks süreci daha etkili işler ve vücut toksinlerden daha hızlı arınır. Aynı zamanda, bu sayede kanser riskine karşı koruyucu bir etki de sağlanmış olur.

GST Enzimleri ve Genetik Varyasyonlar

Bu enzimler, farklı alt türlere ayrılır: GSTA, GSTM, GSTP, GSTT ve GSTZ. Her biri vücudun farklı bölgelerinde — karaciğer, akciğer, böbrek ve kas gibi — farklı düzeylerde aktiftir.Bu enzimleri üreten genlerden biri de GSTM1’dir. Ancak bazı kişilerde bu gen hiç bulunmaz. Bu duruma GSTM1 null (yok) genotipi denir. Yani bu kişilerde GSTM1 enzimi üretilmez. GSTM1 enzimi, özellikle sigara dumanı gibi kanser yapıcı maddelerin temizlenmesinde önemli rol oynar. Eğer bu gen yoksa, vücut bu toksinleri etkisizleştirmekte zorlanabilir.

Dünya genelinde bu genetik farklılık kişiden kişiye değişebilir: Örneğin Kamerun’daki insanların yaklaşık %72’sinde bu gen bulunurken, bazı Avrupa ülkelerinde bu genin hiç bulunmadığı oran %55’e kadar çıkabiliyor.

İzotiyosiyanatların Metabolizması ve GST Enzimleri

İzotiyosiyanatlar (ITC), vücudumuzda işe yaradıktan sonra atılmak zorundadır. Ancak bu atılım süreci, birden fazla enzimin birlikte çalıştığı özel bir detoks mekanizması ile gerçekleşir. Bu sürecin en önemli adımı, GST (Glutatyon S-Transferaz) adlı enzimler tarafından başlatılır. Bu enzimler, ITC’leri vücutta bulunan glutatyon maddesiyle birleştirir. Bu birleşim sayesinde ITC’ler suda çözünebilir hâle gelir ve idrar yoluyla vücuttan kolayca atılabilir.

ITC’ler, glutatyonla birleşip suda çözünebilecek hâle geldikten sonra, vücuttan tamamen atılmaları için birkaç enzim daha devreye girer:
1. İlk olarak, özel bir enzim (γ-Glutamiltranspeptidaz) bu molekülün bir kısmını ayırır.
2. Sonra, bir başka enzim (Sisteinilglisinaz) kalan parçayı daha da küçük bileşenlere böler.
3. Son adımda, N-Asetiltransferaz adlı enzim bu parçaları vücut tarafından kolayca atılabilen bir forma (merkaptürik asit) dönüştürür. Bu sayede zararlı maddeler böbrekler yoluyla idrarla dışarı atılır.

Bu süreçte genetik yapımız çok önemli. Çünkü vücudumuzdaki enzimlerin çalışma hızı, brokoliden aldığımız faydayı doğrudan etkiliyor.Bazı kişilerde bu enzimler (özellikle GST enzimleri), brokolideki faydalı maddeleri çok daha hızlı bir şekilde işler. Hatta bazı genetik varyantlar, bu maddeleri 700 kat daha hızlı parçalayabilir! Bu fark, aynı sebzeyi tüketen iki kişinin vücudunun verdiği tepkinin neden bu kadar farklı olabileceğini açıklıyor. Kısacası: Genetik farklar, brokoliden kimin daha çok yarar sağlayacağını belirliyor.

GSTM1 Genetik Farklılığı ITC’yi Nasıl Etkiler?

Herkes brokoliden aynı şekilde fayda sağlamayabilir. Bunun nedeni genetik yapınızda GSTM1 adlı bir genin olup olmamasıdır.

• GSTM1 Geni OLMAYAN Bireylerde (GSTM1-Null):
  Bu kişilerde GSTM1 enzimi hiç üretilmez. Bu da brokolideki faydalı bileşiklerin (ITC) vücutta daha uzun süre kalmasına neden olur. Sonuç ne olur? Anti-kanser etkiler daha uzun ve daha güçlü olabilir.
• GSTM1 Geni OLAN Bireylerde :
  Bu bireylerde GSTM1 enzimi aktiftir. Bu enzim ITC’yi hızla işler ve vücuttan atar. Fayda yine vardır, ama etki süresi daha kısa olabilir.

Bu genetik farklılık, hem avantaj hem de dezavantaj getirir:

GSTM1 geni olmayan kişilerde brokolideki faydalı bileşikler (ITC) vücutta daha uzun kalır. Bu da anti-kanser etkilerinin daha güçlü ve uzun süreli olabileceği anlamına gelir.

Ancak bu kişilerde GSTM1 enzimi çalışmadığı için, sigara dumanı ya da hava kirliliği gibi zararlı toksinlerin vücuttan atılması yavaşlar. Bu da onları çevresel toksinlere karşı daha hassas hâle getirebilir.

Sonuç Olarak:

Evet, brokoli çoğu insan için sağlıklı bir sebzedir.
Ama GSTM1 geni olmayan kişiler, brokolideki anti-kanser maddelerden genetik olarak daha fazla fayda sağlayabilir. Onlar için brokoli, adeta doğal bir koruyucu kalkandır. Öte yandan, bu genin yokluğu nedeniyle çevresel toksinlerden daha fazla etkilenebilirler. Bu yüzden sigara dumanı, hava kirliliği gibi zararlı etkenlerden uzak durmaları ve temiz beslenmeleri çok daha önemli hâle gelir. Kısacası, brokolinin etkisi herkes için aynı olmayabilir. Genetik yapınız ve yaşam tarzınız, bu faydalı sebzeden ne kadar yararlanacağınızı belirleyebilir.

Kaynakça

1. Shapiro, T. A., Fahey, J. W., Wade, K. L., Stephenson, K. K., & Talalay, P. (Yıl). Human metabolism and excretion of cancer chemoprotective glucosinolates and isothiocyanates of cruciferous vegetables.
2. Lampe, J. W., & Peterson, S. (Yıl). Brassica, biotransformation and cancer risk: Genetic polymorphisms alter the preventive effects of cruciferous vegetables.
3. Gupta, P., Wright, S. E., Kim, S.-H., & Srivastava, S. K. (Yıl). Phenethyl Isothiocyanate: A comprehensive review of anti-cancer mechanisms.
4. Piacentini, S., Polimanti, R., Porreca, F., et al. (2011). GSTT1 and GSTM1 gene polymorphisms in European and African populations. Molecular Biology Reports, 38, 1225–1230.
5. Slattery, M. L., Kampman, E., Samowitz, W., Caan, B. J., & Potter, J. D. (Yıl). Interplay between dietary inducers of GST and the GSTM-1 genotype in colon cancer.