Bir kök hücrenin oluşması için gerekli bütün süreç bir zigotun oluşmasıyla, başka bir ifade ile yumurta ve spermin buluşmasıyla başlıyor. Döllenmeden sonra oluşan zigot bir organizmanın tek başına oluşup gelişmesine olanak sağlayacak güce ve genetik materyale sahiptir ve tüm bu özellikler zigot’u bir kök hücre yapar. Vücudumuzda var olan tüm hücrelerin (sinir hücreleri hariç) mitoz bölünme geçirerek kendilerini yenileyebildiklerini biliyoruz, işte zigot da mitoz bölünme geçirerek “blastokist” olarak adlandırılan bir evreye ulaşır. Blastokistin içerisindeki bir takım özel hücreler de gelişimin sonraki aşaması olan Embriyo’yu oluşturur.Biz bu özel hücre gruplarına “Kök Hücre” diyoruz. Bu hücrelerin yukarıda da bahsetmiş olduğumuz gibi farklılaşma gücü ve yeteneği vardır ve orjinal ismini de latince olan pluripotent kelimesinden alır. Kök Hücrelerimizi oluşturan bu özel hücreler doğru bir uyaran sayesinde çok fazla sayıda hücre türüne dönüşebilme de yeteneğine sahiptir.
Kök hücreleri vücudumuzun yedek parçaları olarak düşünebilirsiniz, yumurta ve spermin birleşip döllenmenin gerçekleşmesinden hemen sonra oluşan kök hücrelerimiz, bizi yaşlandığımızda karşılaşabileceğimiz potansiyel hastalıklardan ve olası hasarlardan korumak ya da onları iyileştirmek için kullanabileceğimiz hazinelerimizdir. Özellikle son birkaç yıl içerisinde Doku Mühendisliğinde bu alanda yapılan çalışmalar sayesinde in vitro ortamda insan kök hücresinden doku ve 3-D yapay organ yapma çalışmaları büyük bir hız kazanmıştır. Bir insanın kendi hücresinin alınıp, tedavi amacıyla yine kendisine uygulanması (otolog) özellikle ilaç tedavisinin yetersiz kaldığı durumlar için çok önemli bir kurtarıcı olmuştur.[1]

Şimdi biraz da Kök Hücre’nin çeşitlerinden bahsedelim;
Farklılaşma Özelliklerine Göre;
✔️ Totipotent Hücre
✔️ Pluripotent Hücre
✔️ Multipotent Hücre

Elde Edildikleri Yere Göre;
✔️ Embriyonel Kök Hücre
✔️ Erişkin Kök Hücresi
✔️ Fetüs Kök Hücresi


Totipotent Hücre : Totipotent hücre ilk andan itibaren gelişmek ya da dönüşmek için başka bir etkene ihtiyaç duymaz, tam yetkilidir. Vücudumuzda bulunan 100’den fazla hücre çeşidinden birine dönüşebilir. Bu da bize daha önce bahsetmiş olduğumuz, güçlü bir genetik materyale sahip olan zigot’u hatırlatır. Zigot totipotentik bir kök hücredir ve kendi ardından bölünerek oluşurduğu birkaç hücre daha totipotent olma özelliğini korur.Totipotentlik, tek-hücreli bir embriyo yani zigot olmak demektir.[2]

Pluripotent Hücre : Pluri- adından da anlaşılacağı üzere çok (birden fazla) anlamına gelir ,bu nedenle pluripotent hücreler vücudumuzdaki çok yetkili hücrelerimizdir. Pluripotent hücrelerimiz embriyonik yapılıdır yani embriyodan farklılaşmıştır buna rağmen in vitro ortamda (laboratuvar ortamında da) farklı yöntemlerle (indükleme) yine pluripotent hücreler elde edilebilir.[3]


Multipotent Hücre : Blastokistin oluşumundan sonra canlının sonraki gelişim aşamalarında var olan hücreler biraz da özelleşerek farklı dokulardaki farklı hücrelere dönüşebilirler. İşte biz de bu daha çok özelleşmiş hücrelere Multipotent Kök Hücreler adını veriyoruz.[4]

Embriyonel Kök Hücre : Daha önce bahsetmiş olduğumuz totipotent kök hücreleri embriyoda erken safhalarda oluşturan kök hücrelerdir.Bu kök hücreler istedikleri somatic hücreye (vücut hücresi) dönüşebilme yeteneğine sahiptirler ve oluştukları ilk andan itibaren canlının gelişimini sürdürmek için başka bir etkene ihtiyaç duymazlar,tam yetkilidirler.[5]

Erişkin Kök Hücresi :Bu tip kök hücreler misyonu gereği farklı hücrelerde/dokularda bulunan ama kendisi farklılaşmamış hücrelerdir ve çoğunlukla yetişkinlerde bulunurlar.Bu dokular arasında;pankreas,kan,retina,deri vb. farklı dokular mevcuttur.

Fetüs Kök Hücresi : Diğer bir adıyla Fetal Kök Hücrelerdir, döllenmeden sonra oluşan embriyonun gelişiminden birkaç hafta sonra (7-8 hafta) fetüs oluşmaya başlar. Fetüs oluştuktan sonra farklılaşan hücreler, fetal kök hücreleri olarak adlandırılır.

Az önce birbirinden farklı görevlere sahip olan, özelleştirilmiş hücrelerden (kök hücrelerden) bahsettik. Kök hücrelerin çok fazla sayıda başka hücreye dönüşebilme ve farklılaşma yeteneğinin olduğunu biliyoruz.Son olarak da bu hücrelerin hayatımızın hangi alanlarında bize yardımcı olduğuna, hangi tür hastalıklarda ve tedavilerde kullanıldığına biraz değinelim,


Kök Hücrelerimiz hem kendi kendini yenileyebilme hem de farklılaşma özelliğine sahip olduğundan klinik tedavi çalışmalarında büyük bir önem taşır. Vücudumuzda bulunan herhangi bir organın sürekli işleyişinde hayati bir problem olduğunda başvurulan tedavi yöntemi organ naklidir. Bu örneği hücresel seviyeye indirgediğimizde, herhangi bir dokumuzun hücrelerinin işleyişinde bir problem olduğunda bu sefer de organ nakli yerine hücre nakli gerçekleştirir ve hasarlı hücrelerimizi işlevselliğini koruyan hücrelerle değiştiririz.



Günümüzde Kök Hücre tedavisi hematopoetik kök hücre nakli ya da kemik iliği nakli ile gerçekleştirilmektedir.Bunların dışında kalan tedavi yöntemleri klinik olarak doğruluğu kesin bir şekilde onaylanmamış ve hala geliştirilme aşamasında olanlardır.


Kök Hücre tedavisi kaynağına göre 2’ye ayrılır;
1)Otolog Kök Hücre Nakli
2)Allojenik Kök Hücre Nakli
Otolog Kök Hücre Nakli, daha önce de bahsetmiş olduğumuz gibi herhangi bir hastalık halinde kişinin kendisinden elde edilecek kök hücrelerin yine kişiye tedavi amaçlı uygulanması esasına dayanır.Bu tip kök hücre nakli daha çok multiple myeloma ve lenfoma gibi hastalıkların tedavisinde kullanılır.Özellikle kanser tedavisinde, yoğun kemoterapi uygulamalarında kişide oluşabilecek kemik iliği hasarlarının en aza indirgenmesinde kullanılan bir yöntemdir.

Allojenik Kök Hücre Nakli’nin gerçekleştirebilmesi için ilk aşamada uygun donör bulunması gerekmektedir. Eğer varsa birinci dereceden yakın (kardeş)’ın hücre uyumluluğuna bakılır, eğer kardeşinki uygun değilse diğer yakın akrabaların hücre analizleri yapılır.Tam uygun bağışçının bulunamadığı durumlarda ise kemik iliği bankalarına başvurulur. Genel olarak Allojenik Hücre naklinin çalışma prensibiyle Otolog Hücre naklinin çalışma prensibi birbirine benzer, ikisinde de hastaya yüksek dozda kemoterapi uygulanır.Daha sonra uygun bağışçıdan elde edilen kök hücreler hastaya nakledilir. [6]

Kök Hücre Tedavisini uygulayabildiğimiz Hastalıklar Nelerdir?
✔️ Lenfoma
✔️ Lösemi
✔️Multiple Myeloma
✔️Kalıtsal ve Doğumsal Kan Hastalıkları
✔️ İmmün Hastalıkları
✔️Metabolizma Hastalıkları



Bu yazımızda genel hatlarıyla Kök Hücre’den bahsettik, artık siz de daha kendi oluşumumuzun en başında, küçük bir zigotken oluşan bu hücrelerin önemi, çeşitleri, kullanım alanları ve tedavi metotlarıyla ilgili bilgi sahibi oldunuz 😊 Bilimin daha nice bilinmeyenleri keşfetmesi dileğiyle…

[1] http://dokubiyoteknoloji.com/kok-hucre/
[2] https://bilimfili.com/totipotent-kok-hucrelere-genel-bir-bakis
[3] https://tr.wikipedia.org/wiki/Pluripotent
[4] https://acikders.ankara.edu.tr/pluginfile.php/28239/mod_resource/content/0/12.%20Hafta.pdf
[5] https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/66194
[6] https://www.florence.com.tr/allojenik-kok-hucre-nakli-nedir