Güçlü bir izlenim yaratmak nasıl başarılır? Belki de koca evrende bir varlık olarak nitelendirlilen insanlardan sadece biri olan ben; elinde çekiç ve yanında köpeği ile var olan bir görseli karşıma çıkan Mary Anning, o güçlü izlenimi üzerimde bırakmıştı işte. Hayatının derinliklerini öğrenme kararını aldığımda; o görsele, bana böylesine entellektüel ruha sahip ve tüm sınırlarına karşı gücünü yitirmeyen bir kadını kazandırdığı için teşekkür etmek istedim. Bilim, fikirler ve anlaşılmak; bu üçü birleştiğinde birden öyle kocaman bir ışık beliriyor ki inanın akıl işte böyle aydınlanıyor! Mary Anning, bu üçünü hatta nicelerini hayatında birleştirmiş kadın..

Fig.1: Mary Annig portresi, Wiiliam Gray tarafından olasılıkla 1842’de resmedilmiştir.

Marangoz olan ve İngiltere’nin güney kıyısında Dorset’te bulunan Lyme Regis adlı sahil kasabasında topladığı küçük fosilleri Lyme Regis’e gelen deniz kenarındaki ziyaretçilere satarak gelirini sağlayan babası Richard Anning ile hikayesi başlayan Mary Anning, 21 Mayıs 1799’da bu sahil kasabısında dünyaya gelmiştir. Anning ailesinde toplam dokuz çoçuktan birisidir, ancak bu çocuklardan sadece Mary ve erkek kardeşi Joseph olgunluğa ulaşabilmiştir. Henüz bir yaşındayken başına gelen olayla birlikte gerçek üne sahip olacağı o zamandan bellidir. 19 Ağustos 1800’de şiddetli bir fırtına meydana gelmiştir. Aile bu sırada Lyme’deki evinin hemen üzerinde bulunan alanda bir gösteridedir. Şiddetli yağmurda elm (karaağaç) ağacının altında taraflarınca bir sığınak bulmuşlardır. Sığınak 4 kişilik bir grup tarafından bulunmuştur. Bu grupta yetişkin bir kadın olan Elizabeth Haskings, iki çocuk Fanny Fowler ve Martha Drower ve henüz 14 aylık olan Mary yer almaktadır. Ağacın altındayken yıldırım çarpması sonucunda orada üç kişi hayatını kaybetmiştir. Diğer o kişi? Evet orada hayatta kalan tek kişi Mary olmuştur. Bu olaydan sonra Mary’nin artık donuk bir çocuk olmadığı, çok zeki hale geldiği fark edilmiştir. 

Mary’nin babası ve fosil avcılığındaki ilk ortağı olan Richard Anning, kızına sahilde buldukları fosilleri nasıl arayacağını ve temizleyeceğini öğretmiştir. Beş ya da altı yaşına geldiğinde; Mary, babası ile birlikte fosil toplamaya başlamışlardır. Mary Anning, olağanüstü bir fosil toplayıcısı olarak nitelendirilmiştir. Lyme Körfezi tabakalarında bol miktarda fosiller bulunur ve “ammonoid”, “belemnite”, “nautiloid”, “gastropod” ve “bivalve” içerir. “Balık fosilleri”, “ichthyosaur”, “plesiosaur”, “brittle star”, “crinoid”, “denizkestane” ve “coprolite” örnekleri daha az yaygındır. Mary’nin sahilden ve Lyme Regis çevresindeki kayalıklardan kurtardığı en yaygın fosiller, turistlere sattığı başta “ammonoid” ve “belemnite” örneklerinden oluşan “cephalopod” olarak bilinmiştir.

Fig.2: Lyme Regis yakınlarındaki Black Ven’den Ammonite “Asteroceras obtusum“.

Napolyon Savaşları sırasında siviller yurtdışından ziyade evlerinin yakınında tatil yapmaya başlamışlardır. Bu sebeple turistler Lyme Regis gibi sahil kasabalarına akın etmişlerdir. Annig ailesi de sık sık fosilleri, gelen turistler için sahil kenarında kurdukları tezgahta sergileyip satmışlardır ve fosilleri turistler tarafından son derece ilgi görmüştür. 1810’da maalesef Mary son derece üzücü bir olayla karşılaşmıştır. Ani bir ölüm sonucunda babası Richard Anning’i kaybetmiştir. Bu olaydan sonra Mary, ailesinin borçlarını ödeyebilmek için bulduğu fosilleri satmaya teşvik edilmiştir. 

Dorset’teki çoğu çocuk, ilk yıllarında örgün eğitim almamıştır. Bu çocuklardan biri olan Mary de çok az resmi eğitim almıştır, bir bilim insanı olarak eğitilmemiştir. Mary, Pazar okuluna giderken orada okumayı ve yazmayı öğrenmiştir. British Museum of Natural History’deki (Londra) Owen’s Papers’daki mektupları, Mary’nin yazım ve dilbilgisi hataları içermeyen açık ve net üslubunu iyi bir şekilde göstermiştir. Okuduğu kitaplardan anatomi ve jeolojiyi de öğrenmiştir. Mary, 20’li yaşlarında, büyük Fransız anatomist ve paleontolog Cuvier’in eserlerini okumak için kendi kendine Fransızca öğrenmiştir. Kendi kişisel kütüphanesi için çok sayıda makaleyi yazıya dökmüştür. Bunlara çizimleri de dahil olmuştur. 

Fig.3: Mary Anning’in çizmiş olduğu eskizlerinden biridir.
Fig.4: Mary Anning’in yaptığı çizimlerden biridir.(J. S. Miller’s “Observations on belemnites”)
Fig.5: Mary Anning’in J. S. Miller’ın “Observations on belemnites” kitabının ilk sayfasıdır.

1811 civarında, Mary 12 yaşındayken, erkek kardeşi Joseph ile birlikte uçurum kenarında tuhaf görünümlü fosilleşmiş bir kafatası bulmuştur. Ardından Mary çekicini kullanarak kayayı parçalamıştır. İskeletini aramış ve özenle kazımıştır. “Ichthyosaurus” olarak adlandırılan ilk tam fosili bulmuştur. Bilim insanları bunun bir timsah olduğunu düşünmüşlerdir. Bu gizemli örnek yıllarca incelenmiş ve tartışılmıştır. Örneğin bir uçurumdan düştükten sonra deniz kıyısı seviyesinden 9 ile 12 metre yükseklikte deniz kıyısı boyunca kuma gömüldüğünü açıklanmıştır. Henry De la Beche’ye göre, 5 metrelik bir “Ichthyosaurus communis” örneği, Mary tarafından Mayıs 1821’de keşfedilmiştir.

Fig.6: Mary Anning tarafından keşfedilmiş olan “Ichthyosaurus anningae” örneğidir.
Fig.7: “Temnodontosaurus (Ichthyosaurus) platyodon” çizimidir.

Yaptığı diğer önemli buluntulardan biri olan, “sürüngene yakın” anlamına gelen fosilleşmiş “Plesiosauru” örneğinin tüm iskeletini keşfeden ilk kişi olmuştur. Örnek, insanlar tarafından son derece tuhaf karşılanmıştır. Haber çabucak yayılmıştır ve buna bağlı olarak fosilin sahte olduğuna dair bazı söylentiler çıkmıştır.  

Fig.8: Mary Anning’in ilk “plesiosaur” taslağıdır.
Fig.9: Şimdiye kadar bulunan ilk eklemli “plesiosaur iskeleti” ve Mary Anning’in en büyük keşiflerinden biridir.

Mary, Owen tarafından “Plesiosaurus macromus” olarak tanımlanmış ve buna dahil olmak üzere birkaç “plesiosaur” örneği daha bulmuştur.

Fig.10: Mary Anning tarafından bulunan “Plesiosaurus dolichodeirus” çizimidir.

İlk “pterosaur” 1784 yılında Almanya’nın Bavyera eyaletindeki Solnhofen’de keşfedilmiştir ve bir deniz canlısı olarak tanımlanmıştır. Aralık 1828’de Mary bir sonraki önemli keşfini yapmıştır. Haberinin hızla yayıldığı bir diğer keşfi; “ichthyosaur” ve “plesiosaur” örneklerinden farklı olarak, kanatları olan “pterosaur” örneği olmuştur. Almanya dışında keşfedilen ilk “pterosaur” iskeletini keşfetmiştir. Uzun kuyruklu ve kanatlı bir kemik görüntüsünü ortaya çıkarmıştır. “Pterosaur” örneklerinin şimdiye kadar var olan en büyük uçan hayvan olduklarına inanmışlardır.

Fig.10: Mary Anning’in ilk “pterosaur” örneğidir.

Öncü paleontolog ve fosil avcısı olan Mary Anning, henüz otuz yaşına gelmeden; Ichthyosaurus, Plesiosaurus ve Dimorphodon’un tip örnekleri de dahil olmak üzere büyük paleontolojik keşifler yapmıştır. Birçok olumsuz koşula rağmen Lyme’li Mary Anning, jeoloji ve paleontoloji alanında 19. yüzyıl İngiliz kadınları arasında en ünlü olanı haline gelmiştir. Dünya çapında fosil avcılığının kurulmasına yardımcı olmuştur. Büyük ölçüde eğitim görmemiş olmasına rağmen önemli koleksiyoncular ve öncü jeologlarla arkadaşlıklar kurmuştur. Mary Anning, 9 Mart 1947’de hayata veda etmiştir. Son yıllarda Mary Anning genç kızlar için popüler kadın rol model haline gelmiştir. Onun hayatını ve zamanlarını özetleyen bir dizi kitap ve kısa broşürler hazırlanmıştır. Şu anda, Mary Anning’e adanmış çoçuk öyküleri bulunmaktadır. Mary Anning’in birçok kişiye ilham verdiğini düşünüyorum ve Terry Sullivan, Mary Anning’in hikayesinden ilham alarak şu tekerlemeyi yazmıştır: 

“She sells sea-shells on the sea-shore,
The shells she sells are sea-shells, I’m sure.
For if she sells sea-shells on the seas-hore,
Then I’m sure she sells seas-hore shells.”

KAYNAKÇA

[1]” Mary Anning and her times: the discovery of British palaeontology (1820–1850) ”, David B. Norman (Director, Sedgwick Museum, Dept Earth Sciences, University of Cambridge, Cambridge, UK CB3 2EQ (dn102@esc.cam.ac.uk)) (DOI: 10.1016/s0169-5347(99)01700-0)

[2]“ Mary Anning (1799–1847) of Lyme; ‘the greatest fossilist the world ever knew’ ”, HUGH TORRENS, (BJHS, 1995, 28, 257-84) 

[3]” Mary Anning: the fossilist as exegete, Thomas W. Goodhue”,(50 Greene Avenue, Amityville, NY 11701, USA) (DOI: 10.1016/j.endeavour.2004.11.004)

[4] Natural History Museum, London

[5] “Mary Anning of Lyme Regis: 19th Century Pioneer in British Palaeontology”, Larry E. Davis (College of St. Benedict / St. John’s University, ldavis@csbsju.edu)