Bana belki de arkadaşlarımın ve akrabalarımın genetik okuduğumu öğrendikleri günden beri sordukları tek soru diyebilirim buna… 🙂 Yeşil gözlü biriyle evlensem çocuğumun gözleri renkli olur mu? Ben ve eşim mavi gözlüyüz çocuğumuz kahverengi gözlü nasıl oldu? gibi… Sonunda bununla alakalı bir açıklama yapma vakti geldi 🙂
Hepimiz ailemizden, atalarımızdan taşıdığımız genlerle dünyaya geliriz. Onları nesiller boyu aktarırız. Bu genler bizim konuşma tarzımızdan, psikolojik ve zihinsel durumumuzu, kulaklarımızın şeklinden, bükülebilen baş parmağımıza kadar bizi kuşatır ve etkilerler. Milyarlarca kombinasyona sahip bu genler de baskın ve çekinik olarak ayrılan bir ayrım söz konusudur. Bazı genler baskınken bazıları da çekiniktir. Örneğin; açık renk saç rengi, ve mavi göz çekinik gene sahip bir birleşimdir ancak koyu saç rengi ve kahverengi göz baskındır. Açık renk göz renginin doğal seçilimde ortaya çıktığına dair bilim insanları uzlaşmışlardır. Birçok kişi, ebeveynlerin gözleri kahverengi ise, çocukları da öyle olmak zorundadır diye, veya ikisi de mavi gözlü ise, çocukları da mavi göz rengine sahip olabilir diye düşünüyor olabilir. Ancak iş daha komplikedir. Hatta Anadolu’da bilgisiz kesimin bu sebepten dolayı ilişki bitirdiğine, kendi yuvasını yıktığına dair çok haber okumuşuzdur. Genler bize her zaman bir sürpriz yapabilir. O iş öyle denildiği gibi değildir. Mavi gözlü ebeveynlerin kahverengi gözlü, kahverengi gözlü ebeveynlerin mavi gözlü çocukları olabilir. Lisede öğrendiğimiz gibi bir çok genetik özelliğimiz vardır, bunlardan biri göz rengidir. Ama bu özelliğin belirlenmesi bize lise de öğretilen şekilden çok daha farklı ve karmaşık bir şekilde gerçekleşir. Lise de bir kısmını öğrendiğimiz Mendel Genetiği veya Punnet Karesi ‘ni kullanarak ebeveynlerin genotiplerini çaprazlamaya katıp çocukların genleri kesin olarak hesaplanılabilir diyemeyiz ama elimizde bir tahmini veri olmuş olur. Anneden veya babadan gelen gen çocuğun göz rengini belirler. Hangi baskın alel gelirse göz rengi bu alel tarafından belirlenir. Yukarıda belirttiğim bilgilerden hatırladığımız gibi kahverengi göz baskın, mavi göz çekinik gendi. İşte bu sebepten kaynaklı diğer ebeveynden mavi alel de gelse kahverengi baskın olduğu için bu renk özellik ortaya çıkacaktır. Mendel Genetiği kullanılarak ebeveynlerin genotiplerini çaprazlamaya katıp çocukların genleri hesaplanılabilir. Ancak pigmentte işin çok önemli bir kısmındadır.
Mesela HERC2 ve OCA2 genleri insan göz rengiyle ilişkili genlerdir. Bunlar şimdiye kadar ayrıntılı olarak bildiğimiz iki gendir. Ancak bilim insanları daha çok çeşit göz rengi olduğunu söylüyorlar. Bu yüzden işin içine başka genlerde katılıyor olabilir. Görselde basitçe bir anlatım var. Kahverengini verebilecek pigment üretilemediğinde mavi göze sahip olma durumu ortaya çıkar. OCA2 genini çalıştırmak için HERC2 genine ihtiyaç duyulur. OCA2 pigmentin üretilmesini sağlar çünkü. İkiside birbirlerine ihtiyaç duyduklarından HERC2 geni çalışmayan kişi OCA2 olsa dahi mavi gözlü olur. Çünkü pigment veren OCA2 çalışmazsa kahverengi göz pigmentine erişilemez. Kahverengi gözlü olmak için hem HERC2 hem de OCA2 geniniz çalışmalıdır. Tabii bu daha basitçe bir anlatımdır.
Genetik söz konusu olduğunda göz rengi, deri rengi gibi durumlar karmaşıktır. Kolay açıklanamaz. Koyu göz renginin arttıkça artan ve nesiller boyu yayılan doğal seçilim de ki büyük yeri yadsınamaz. Bundan kaynaklı bu göz rengi daha fazla mutasyona olanak tanıdığından, gen havuzunda farklı göz renklerini oluşturabilecek daha fazla allelin bir araya gelebileceği durumu ortaya çıkarır. Bu sebepten kaynaklı yeni göz renkleri de oluşmaya devam edecektir. Eşiniz mavi gözlü siz de mavi gözlüsünüz çocuğunuz kesin mavi gözlü olur diyemeyiz. Gözlerimizin rengi diğer birçok genetik özelliğimiz gibi sadece tek bir gen tarafından belirlenemez. Hangi göz rengine sahip olacağımıza dair bilgi taşıyan çeşitli kromozomlardaki farklı genler vardır. Bu çoklu genler kendilerini gösterirler ve farklı renklerdeki değişik tonları karıştırırlar. İşte göz rengimiz böyle belirlenir.
Kaynakça:
