Kovid-19 salgını dolayısıyla duyduğumuz aşı haberleri arasında belki de en çok karşılaştığımız terimlerden birisi plasebo etkisi.
Plasebo latince kökenli bir kelime olup “hoşnut etmek” anlamına gelmektedir. Plasebo etkisinde gözlemlenen olay, farmokolojik olarak etkisiz bir ilacın kişiye uygulanması ve kişinin sahip olduğu rahatsızlığın telkin edilmesidir. Plasebo, bir ilacın işe yarayıp yaramadığını öğrenmek için kullanılır. Örneğin bir gruptaki insanlar test ilacını alırken , diğer grup gerçek olduğunu sandıkları sahte (Plasebo) ilacı alırlar. Bu şekilde her iki grubun ilaca tepkisi ölçülür ve sonuçlar iki grup için de aynıysa ilacın işe yaramadığına karar verilir. Aslında uygulanan aşı, ilaç, oral ya da enjeksiyon yöntemiyle verilen maddenin fiziksel anlamda bir iyileştirici etkisi bulunmuyor. Kişinin sadece ilaç uygulandıktan sonra iyileştiğini düşünmeye başlamasıyla etkileri gözlemleniyor.
Özellikle kanser hastalarına moral ve psikolojik destek olması açısından kullanıldığı biliniyor. Psikolojide “Beklenti etkisi” olarak adlandırılan bu durum, sosyal psikolojide insanın üzerinde bilinçaltının etkisini açıklar.
Depresyon, anksiyete, bir çok hastalığın sonucu olarak oluşan ağrılar ve kronik ağrılar için kullanıldığında pozitif sonuçlar elde edilmiştir. Tıp bilimiyle ortak bağlamda yürütülen bilimsel araştırmalarda, beyinde hatıraların belirli bir bağlamda bulunduğu ve plasebo maddesinin uygulandığı ortamında bu hatıraları canlandırdığı düşünülüyor. Örneğin, tedavi için aktif bir ilaç ve ya plasebo maddesi kullanılsa bile bu madde klinik bir ortamda kişinin güven duymaya yatkın olduğu sağlık çalışanı tarafından uygulanıyor. Bu dış bağlamlar, kişinin bilinç altındaki iç bağlamlarla birleşerek kişinin bedenin de ve psikolojisinde çeşitli pozitif etkiler bırakıyor.
Nörobilimciler için plasebo çalışmaları, bağlamsal bilgiyi işleyen beyin sistemlerinin fizyolojik ve klinik sonuçları nasıl etkilediğini araştırmak için kullanılır. *1
Sonuçlar tutarlı mı?
Plasebo etkilerinin çoğu hastanın öz bildirimlerine bağlı olduğundan deneyin standartı hastanın kendisidir. Örneğin plasebo maddesi verildikten sonra hasta artık daha az acı duyduğunu bildiriyorsa bunun nedeni artık deneyimlerini farklı bir referans noktasından değerlendirdiği olabilir. Başka bir örnek olarak, deneyciyi memnun etmek için acısını olduğundan daha az ifade ediyor olabilir.
Plaseboların hala nasıl çalıştığı tam olarak anlaşılamamıştır. Ancak uygulanma sonrası dopamin, endorfin gibi iyi hissettiren nörotransmiterlerdeki artış; ruh halindeki değişimleri, çeşitli duygusal reaksiyonları içeren karmaşık bir nörobiyolojik reaksiyonu gerçekleştiriyor.
Kaynaklar:
https://www.health.harvard.edu/mental-health/the-power-of-the-placebo-effect
